Iemand zijn (of worden)!
Eindelijk heb je je diploma op zak en kan je aan je eerste baan beginnen of na een aantal jaren misschien je tweede. Je doorloopt een of meerdere sollicitatieprocedures en op een dag heb je een échte baan, de start van je loopbaan! Het feest kan eindelijk beginnen! Maar, wie ben je eigenlijk op dat moment en heb je ook de ambitie om “iemand” te worden en zo ja hoe doe je dat dan? Met ”iemand” worden bedoel ik niet het bereiken van status of roem, dat is weer een ander verhaal. Nee, hier gaat het erom of je voldoende mate van autonomie ontwikkelt.
Nu hoor ik je denken “mmm, heavy stuff zeg waar gaat dit allemaal over, ik kan toch eindelijk gewoon lekker aan de slag gaan?”. Nou, lekker aan de slag gaan is zeker een goed idee. Maar om te zorgen dat je je werk als zinvol blijft ervaren met een zekere make van vervulling, is vaak meer nodig. Het gaat erom dat je jezelf zogezegd “te pakken” krijgt.
Lees maar mee.
Moeten we het écht over waarden hebben?
Als het meezit heb je het tijdens je sollicitatieprocedure ook over waarden gesproken en is gevraagd in hoeverre die van jou en de organisatie op elkaar aansluiten. Maar wees nou eerlijk, vaak blijft het een beetje bij algemene abstracte termen. Tenzij het gesprek bijvoorbeeld over concrete zaken als thuiswerkbeleid gaat en de mate van vrijheid die je hierbij krijgt.
Jijzelf hebt inmiddels natuurlijk een aantal waarden en normen, bewust of onbewust. Je hebt ze meegekregen en ontwikkeld tijdens je opvoeding, je schooltijd en bijvoorbeeld in het sportteam waarin je actief bent of door de omgang met je vrienden. Wellicht heb je er ook al vaker bewust over nagedacht en heb je bedacht welke waarden voor jou belangrijk zijn.
Van de waarden en normen van een organisatie krijg je meestal pas een goed beeld als je in het bedrijf aan de slag gaat en het nodige in de praktijk mee gaat maken. Dan pas ervaar je bijvoorbeeld de mate van hiërarchie, de mate van openheid tijdens vergaderingen, in hoeverre targets echt strikt gehanteerd worden, wat de échte mogelijkheden voor groei zijn en leer je ook de brij aan formele en informele gedragsnormen kennen.
Ik weet nog goed toen ik aan een nieuwe baan begon en een leaseauto mocht bestellen die bij mijn nieuwe functie hoorde. De richtlijnen waren erg onduidelijk dus ik had zelf zo goed mogelijk en enigszins bescheiden een voorstel gemaakt. Hier kwam verder geen commentaar op, dus ik was in de veronderstelling dat alles paste binnen de “normen”.
Echter, toen ik de auto op mijn eerste werkdag ging ophalen ontbraken er een aantal opties. Ik veronderstelde dat het autobedrijf een foutje had gemaakt. Navraag leerde echter dat die opties door mijn nieuwe werkgever zonder overleg waren geschrapt omdat men ze niet zo nodig vond! Dit was mijn eerste kennismaking met de échte normen en waarden van het bedrijf waar ik nét was begonnen, dat was niet echt gezellig.
Go with the flow
Het is interessant te zien wat er in het eerste maanden in je nieuwe baan met jouw waarden en normen gebeurt. Het is namelijk best logisch (en misschien ook wel handig) dat je bij de start van je baan een beetje de kat uit de boom kijkt en gaat meebewegen met wat gebruikelijk is in de organisatie. Als iedereen bijvoorbeeld altijd 5 minuten te laat in een vergadering komt opdagen voelt het toch een beetje raar als jij er in je eentje altijd keurig op tijd zit te wachten. Of als je het belangrijk vindt af en toe een praatje te maken met je collega’s maar iedereen is (of doet) continue druk, dan gaat dat niet echt werken en raakt het belang wat je hecht aan sociale contacten snel ondergesneeuwd.
We noemen bovenstaande het proces van onteigening; zonder zelf kritisch na te denken neem je gemakkelijk over wat er op je afkomt en verlies je ongemerkt steeds meer een stukje van jezelf. Dit begint overigens al in je jonge jaren als je nog niet in staat bent zelf kritisch na te denken. Maar het kan ook op latere leeftijd doorzetten als je nooit geleerd hebt tegenwicht te bieden tegen de invloeden van buiten. Je kan dan gemakkelijk een speelbal van je omgeving en de omstandigheden worden, zowel op je werk als in je privéleven.
Een leuk voorbeeld is het jaarlijkse Kerstdiner. Bij de Albert Heijn leeft de opvatting dat zij bepalen wat er met Kerst in Nederland op tafel staat door de recepten in de Allerhande. Ben jij daar vatbaar voor of ga je voor je eigen familietradities of je eigen creativiteit? Of denk ook aan de nieuwe features van hun app met het antwoord op de vraag “wat eten we vandaag?” (overigens best handig om af en toe op nieuwe ideeën te komen).
‘Go with the flow’ in je nieuwe baan kan best een tijdje goed gaan. Tot het moment dat je onrust gaat voelen en er toch iets niet lijkt te kloppen voor jou. Je kan dit gevoel best een tijdje negeren maar meestal keert het terug en dan kan er een moment komen dat je er niet meer omheen kan. Je gaat dan misschien piekeren, wordt moe en chagrijnig en hebt er gewoon geen zin meer in.
Niet zelf kritisch nadenken en geen bewuste keuzes maken voor zaken die bij je passen kan je dus in de problemen brengen. Het werkplezier kan afnemen. Om dit te voorkomen zul je aan de bak moeten en jezelf zaken gaan toe-eigenen.
Kortom, het is best begrijpelijk om de eerste tijd de kat uit de boom te kijken, maar er komt een moment dat je “iemand” moet gaan worden door het proces van toe-eigening. Dan komen de vragen “wat wil je, waarom wil je dat en hoe ga je dat realiseren”.
Zelf keuzes maken
Vaak hoor je jonge mensen zeggen “maar ik weet niet goed wat ik wil”. Wat ze dan eigenlijk zeggen is dat ze nooit geleerd hebben om zelfonderzoek te doen, hun mogelijkheden te evalueren en zelf een weg vooruit te kiezen.
Misschien denk jij “nou, ik kies zelf meerdere keren per dag hoor zoals; wat ik ga eten, welke film ik ga kijken, waar ik in de meivakantie naar toe ga, etc.”! En dat klopt natuurlijk. De Canadese filosoof Charles Taylor noemt deze keuzes echter “zwakke evaluaties”, er staat weinig op het spel en we functioneren als een sorteermachine op wat er voorbijkomt. Hierbij checken we kortstondig even wat op dit moment voldoet, het gemakkelijkste is of het goedkoopste. De keuze die we dan maken hebben echter weinig ingrijpende consequenties.
Taylor onderkent daarnaast ook zogenaamde “sterke evaluaties” waarbij een sterk beroep wordt gedaan op onze waarden en de keuzes die je op basis hiervan maakt.
Een voorbeeld van een sterke evaluatie
Onderstaand een voorbeeld van een werksituatie ter illustratie van het begrip “sterke evaluaties”.
Anna heeft eindelijk vastigheid gevonden in een leuke baan op een kleine marketing-/communicatieafdeling van een internationaal bedrijf. Al snel is ze van vele markten thuis, schrijft teksten, werkt websites bij en ontwerpt flyers voor de verschillende buitenlandse vestigingen. Ze vindt kwaliteit leveren belangrijk en haar creaties zien er inderdaad altijd tiptop uit. Ze worden ook door de interne klanten zeer gewaardeerd.
Na een paar jaar wordt er een nieuwe jonge manager aangesteld die als meewerkend voorman de werkzaamheden op de afdeling moet gaan coördineren. Om zichzelf te manifesteren naar de directie is hij al snel gericht op productiviteit en neemt zonder ruggespraak met z’n team steeds meer extra werk aan. Zonder duidelijke werkverdeling en oog voor de werklast van de teamleden pusht hij continu iedereen tot sneller werken.
Anna voelt zich na een tijdje steeds meer onder druk gezet, ze kan haar kwaliteit niet meer leveren en begint zich écht ellendig te voelen. Meerdere gesprekken met de nieuwe manager halen niets uit en hij bagatelliseert de werklast.
Ze staat voor een ingrijpend keuzeproces en wil de zekerheden van haar vaste baan liever niet opgeven, net als de fijne band met een aantal collega’s. Maar met het leveren van – in haar ogen – matig werk, geeft haar baan steeds minder voldoening, het plezier ebt meer en meer weg. Na een jaar voortmodderen is het moment gekomen dat Anna bij zichzelf te rade moet gaan. Wat is nu echt belangrijk voor haar? De zekerheid van een vast inkomen, de fijne band met collega’s, inhoudelijke kwaliteit kunnen leveren, etc. Ze beseft echter ook dat de evaluatie en de daaruit voortvloeiende keuzes mogelijk stevige consequenties zullen hebben.
In bovenstaand voorbeeld wordt Anna door omstandigheden gedwongen om afwegingen te gaan maken. Maar je kan natuurlijk ook gedreven door je ambities proactief “sterke evaluaties” maken. Veel hooggeschoolden willen bijvoorbeeld uiteindelijk manager van een afdeling of directeur van een bedrijf worden. Hierbij is het ook zeer aan te bevelen een “sterke evaluatie” te maken, te beginnen met het onderzoeken van de redenen waarom je dat zo graag wilt en de mogelijke herschikking van je waarden die zo’n keuze vraagt (denk aan balans tussen werk en privé, discipline, regelmaat, etc.).
Vrijheid én verantwoordelijkheid!
Het moge duidelijk zijn dat ”sterke evaluaties” lastige processen kunnen zijn waarbij je duidelijk moet krijgen wat je écht wilt, hoe je je waarden ordent in volgorde van belangrijkheid voor jou en welke keuzes je op basis hiervan gaat maken. Hoe krijg je jezelf te pakken, hoe word je “iemand” met een gezonde mate van autonomie.
Hoe maak JIJ eigenlijk ”sterke evaluaties”? Heb je het al geleerd of is waar je nu staat toch meer het resultaat van toeval en enkele keuzes op basis van je onderbuikgevoel?
Joep Dohmen heeft een boek over geschreven over het leerproces, het telt maar liefst 750 pagina’s! Een aantal lessen zijn: bewustzijn op je Wil ontwikkelen, de discipline ontwikkelen om kleine stapjes te maken en eindeloos te blijven oefenen. Er staat een ook mooi citaat van John Lennon in het boek om aan te duiden dat het leven ook vol toeval en chaos is – “Life is what happens to you, while you’re busy making other plans”.
Poeh, wat een inspanning zul je misschien denken en dat klopt ook wel! Verantwoordelijkheid nemen voor jezelf op weg naar een zinvolle loopbaan met voldoening – “iemand” worden – gaat niet vanzelf! Het mooie is wel dat je binnen zekere grenzen de vrijheid hebt om zelf keuzes te maken maar daar staat ook de verantwoordelijkheid naar jezelf (en naar anderen) tegenover om dit zorgvuldig te doen.
Neem gerust contact met mij op als je verder wilt sparren over jouw “sterke evaluaties” of als je een vraag hebt.